ili : ZAŠTO SRBI NISU KATOLICI
Sudbina je Stefanu Nemanjiću nenadano dodelila vlast. Na srpski presto došao je spletom istorijskih događaja, tuđom zaslugom – ali je zato sve ostalo bilo isključivi plod njegovih sposobnosti.
"Vo vjeki "je obeležio i usmerio srpski narod davši mu temelj na kome je sve posle zidano, često potom rušeno, ali opet iznova građeno… To je bilo moguće jer temelj koji je Stefan sa bratom Savom postavio nijedan osvajač ni ondašnji ni potonji – do danas – nije mogao srušiti.
Ni u jednom trenutku Stefan Prvovenčani ne sumnja – ni onda kada ga je brat Vukan proterao – da je bogomdani vladar Srbije. .
Stefan pokazuje i osobinu koja je kroz vekove krasila samo mudre vladare, koja nije bila karakteristika njegove epohe – on bratu uzima krunu, ali ne i glavu. Srce mu u vlasti nije otvrdnulo niti mu je u izgnanstvu osveta pomutila razum.
Razum i vlast retko kada idu zajedno, u istom smeru – kao što je to bio slučaj sa njim i sa samo još jednim srpskim vladarom, despotom Stefanom Lazarevićem… To su retki uzori u srpskoj istoriji koji su model za svakog njenog potonjeg vladara i koga se nijedan potonji vladar nije držao, najčešće jer nije bio vlastan za tako što. I kralj i despot su mogli sa svima i svi su mogli sa njima.
Prvog srpskog kralja Stefana Prvovenčanog, učenog i smelog vladara, svi žele na svojoj strani.
I Teodor Laskaris, nikejski car, i pape Inoćentije III i Honorije III – od koga će Stefan i dobiti krunu – i Teodor Anđeo, moćni despot Epira, i mletački dužd, ugarski kralj Andrija II… Svi koji tada nešto znače u Evropi, od pape i Zapada do svih vizantijskih centara.
Kao čovek, kao pojava, kao vladar, Stefan Prvovenčani je britkog uma, smele odlučnosti, kome su
ciljevi visoki, planovi promišljeni…To najbolje pokazuju njegovi brakovi koji su bili
direktno povezani sa sudbinom Srbije.
Ženidba sa Evdokijom, kćerkom vasilevsa Aleksija III Anđela, bila je važan preduslov da Srbiji isposluje državnu nezavisnost, da dobije manastir Hilandar „na poklon večni“ i da na kraju umnogome olakša dobijanje autokefalnosti srpske crkve.
Njegov drugi brak sa Anom Dandolo, unukom slavnog Enrika Dandola, zlim duhom Četvrtog krstaškog rata, najmoćnijim čovekom svoga doba, u velikoj meri je doprineo da Stefan postane prvovenčani, da od pape dobije krunu iz Rima.
Pad Carigrada u latinske ruke 1204. godine posebno je važan događaj kako za budućnost Srbije tako i za vladavinu Stefana Prvovenčanog. Ovaj krstaški udar bio je prekretnica doba u kome sve vri od Rima do Carigrada – kada se između ta dva hrišćanska centra nalazi maleno srpsko kraljevstvo.
Stefan Prvovenčani – u situaciji kada svako sa svakim ratuje – umeo je da zagospodari situacijom koju mu je sudbina odredila. Koračao je kroz istorijske oluje više se uzdajući u pamet i diplomatsku veštinu nego u golu snagu. On svoju vlast ne pretvara u samodržavlje i tiraniju, sklonosti koje su bile obeležje gotovo svih vladara njegovog doba. Krasila ga je više strpljiva politička upornost nego neobuzdana vojna sila.
Omogućuje bratu Savi, prvom srpskom arhiepiskopu, stvaranje strogog teokratskog sistema i čvrste crkvene organizacije, koji podupiru njegovo samodržavlje ali ne isključuju toleranciju sa Rimom i suživot sa katoličkom crkvom.
Svaki veliki istorijski događaj svoje epohe umeo je da iskoristi na vlastitu korist i u korist svog
kraljevstva. Umeo je da osvoji ali još bolje da sačuva ono što je stekao.
Za Stefana Prvovenčanog, kao i za njegovog oca, vlast će biti nešto što protiče i što prolazi kraju monaškim zavetom i oreolom svetosti. Savino uzorito podvižništvo podsećalo je svakodnevno Stefana na granice vladarske moći iako mu je tu istu moć bezrezervno učvršćivalo. Jer, upravo je Sava iz Vizantije u Srbiju preneo sliku idealnog vladara a sa njom i „načelo o ’strahu božjem’ kao ograničavajućem činiocu vrhovne vlasti“.
Koliko je Sava nepokolebljivo dominantan u duhovnoj sferi toliko je Stefan dominantan u surovoj
realnosti srednjovekovne politike. Stefan Prvovenčani je živeo za Državu, a Sava za Crkvu. Međutim, nema spora da bez Stefanovog dela ne bi bilo ni Savinog. Ne bi bilo Srbije. Braća gotovo zajednički upravljaju državom i udaraju temelje fenomenu koji se u istoriografiji naziva simfonijom Države i Crkve u specifičnom srpskom obliku, postavljenom na vizantijskim uzorima.
Još u punoj snazi, još veliki i odvažni kralj, on skrušeno diže pogled ka nebesima očekujući božju
milost – gradeći slavni manastir Žiču, manastir gde će na kraju počivati njegove svete mošti.
Prvom kralju svih srpskih zemalja brat Sava – monah, već tada izuzetnog ugleda i uticaja od Jerusalima do Nikeje, koga je još za života pratila svetačka veličina – shvatajući svu njegovu veličinu i značaj ne dozvoljava da se povuče sa trona, čak ni onda kada je bio u „predsoblju smrti“.
Stefan Prvovenčani, kao i njegov otac Stefan Nemanja, bio je od onih vladara koji su „zaspali u Hristu“ kao monasi. Verovatno najznačajniji i najdarovitiji vladar od svih Nemanjića umire kao kaluđer Simon 7. oktobra 1228.g
